II. Về vấn đề dịch thuật
(trích)Để trình bày vấn đề của cuốn Sách Đỏ, như một bộ sử cho người thời nay đọc, thì toàn bộ bối cảnh ngôn ngữ học đã được dịch sát hết mức sang những khái niệm trong thời chúng ta. Duy chỉ các ngôn ngữ xa lạ với Ngôn Ngữ Chung là còn được để ở dạng gốc; tuy vậy chúng chủ yếu xuất hiện ở tên người và địa danh.
[...]
Ngôn Ngữ Chung, ngôn ngữ của người Hobbit và lời kể chuyện của họ, hẳn nhiên đã được chuyển sang tiếng Anh hiện đại.
[...]
Tất nhiên kiểu dịch này khá thường gặp, bởi đây là điều hiển nhiên với bất kì bản kể chuyện nào liên quan đến thời xa xưa. Và nó hiếm khi tiến xa hơn. Nhưng tôi đã đi xa hơn thế. Tôi đã dịch tất cả các tên Tây ngữ dựa trên nghĩa của chúng. Khi những cái tên hoặc danh hiệu kiểu Anh xuất hiện trong quyển sách này, ta biết rằng vào thời đó người ta sử dụng các tên Ngôn Ngữ Chung song song hoặc thay cho các tên bằng ngôn ngữ lạ (thường là Tiên ngữ).
Các tên Tây ngữ lại thường là bản dịch của những tên cổ hơn, ví dụ Thung Đáy Khe [Rivendell], Mạch Bạc [Silverlode], Cát Dài [Langstrand], Kẻ Thù [The Enemy], toà Tháp Tối [the Dark Tower]. Một số cái tên lại có nghĩa khác: như Đỉnh Định Mệnh [Mount Doom] thay cho Oroduin 'ngọn núi bốc cháy', hoặc rừng Âm U [Mirkwood] thay cho Taur e-Ndaedelos 'khu rừng mang nỗi khiếp sợ'. Một số khác lại là bản biến dạng của những cái tên Tiên ngữ: như Lune và Bia Rum Đun [Brandywine] là biến thể của Lhûn và Baranduin.
Lựa chọn này có lẽ cần vài lời bào chữa. Đối với tôi, việc để nguyên các tên ở dạng gốc sẽ làm mất đi một đặc điểm quan trọng theo cách mà người Hobbit nhìn nhận vào thời đó (góc nhìn này là cái mà tôi muốn giữ lại nhất): sự đối lập giữa ngôn ngữ bình dân [...]1 với những dấu tích của các ngôn ngữ cổ xưa và trịnh trọng hơn nhiều. Nếu chỉ phiên âm đơn thuần, tất cả những cái tên này đều sẽ xa lạ với người đọc hiện đại: ví dụ, nếu cái tên Tiên ngữ Imladris và bản dịch Tây ngữ Karningul đều giữ nguyên không đổi. Nhưng gọi Thung Đáy Khe [Rivendell] là Imladris thì cũng như nhắc tới Winchester ngày nay mà lại dùng tên Camelot, ngoại trừ việc cái tên đã xác định, trong khi ở Thung Đáy Khe [Rivendell] vẫn còn một vị lãnh chúa danh tiếng già hơn cả vua Arthur, nếu như ông vẫn còn trị vì tại Winchester ngày nay.
Tên của Quận [Shire] (Sûza) và tất cả những nơi khác của người Hobbit đều đã được dịch sang tiếng Anh. Điều này không khó mấy, khi những cái tên này thường được cấu thành từ các yếu tố tương tự với những gì được dùng trong những địa danh tiếng Anh loại đơn giản; hoặc các từ vẫn còn thông dụng như hill [đồi] hoặc field [(cánh) đồng]; hoặc giản lược một chút như ton bên cạnh town [thị trấn]. Nhưng một số khác lại được chuyển hoá, như đã lưu ý, từ ngôn ngữ Hobbit xa xưa nay không còn dùng, và chúng được mô tả bằng những từ Anh tương tự, như wich, hoặc bottle nghĩa là 'nơi ở', hoặc michel là 'lớn'.
Tuy nhiên trong trường hợp tên người, những cái tên Hobbit ở Quận [Shire] và ở Bree đều lạ lùng so với thời này, đáng chú ý nhất là tập quán truyền lại tên theo dòng họ, đã được hình thành từ nhiều thế kỉ trước. Hầu hết những tên họ này đều mang nghĩa rõ ràng (theo ngôn ngữ thông dụng được biến đổi từ các biệt hiệu đùa cợt, hoặc từ địa danh, hoặc - đặc biệt là ở Bree - từ tên cây cỏ). Dịch các tên này thường không khó mấy; nhưng đối với một hai cái tên xưa hơn mà ý nghĩa đã bị lãng quên, tôi bằng lòng chỉ Anh hoá về mặt phát âm: như Took thay cho Tûk, hoặc Boffin thay cho Bophîn.
Tôi cũng xử lí tên gọi của người Hobbit theo cách này, sát nghĩa nhất có thể. Với con gái, người Hobbit thường đặt theo tên của các loại hoa hoặc châu báu. Với con trai, họ thường đặt tên vô nghĩa theo ngôn ngữ hàng ngày của họ; và một vài tên nữ giới cũng tương tự. Những tên dạng vô nghĩa thì có Bilbo, Bungo, Polo, Lotho, Tanta, Nina, vân vân. Cũng không tránh khỏi một số tên ngẫu nhiên trùng hợp với những cái tên mà chúng ta [người Anh] sử dụng ngày nay: như Otho, Odo, Drogo, Dora, Cora, vân vân. Những tên này thì tôi để nguyên, dù tôi thường Anh hoá chúng bằng cách thay đổi các yếu tố đuôi, vì trong tên Hobbit, a là yếu tố đuôi chỉ giống đực, trong khi o và e chỉ giống cái.
[...]
---
1. [Ngôn ngữ bình dân] đối với họ [người Hobbit] cũng bình thường và quen thuộc như tiếng Anh đối với chúng ta [người Anh].
